چگونگی صدادهی ساز ویولن

• 1397-08-14

چگونگی صدادهی ساز ویولن

درباره چگونگی صدا دهی ساز ویولن چه می دانید؟
در ابتدا بهتر است بدانید صدا هنگامی ایجاد می شود که یک سطح مرتعش و هوای اطراف آن بر یکدیگر تاثیر می گذارند.
همچنان که این سطح به جلو و عقب حرکت می کند،ارتعاش آن کاهش و فشار موضعی هوا افزایش می یابد.
این تنوعات فشار به صورت امواج صوتی به سرعت از مرکز به اطراف حرکت می کنند،
گسترش می یابند و فضای اطراف شنونده را فرا می گیرند. اولین منبع ارتعاش در ویولن، سیمی است
که آرشه را روی آن می کشند و یا با انگشت به آن زخمه می زنند؛ اما عملاً این کار به خودی خود صدایی ایجاد نمی کند،
زیرا بخش سطحی سیم کوچک تر از آن است که بتواند هوا را به حرکت درآورد .

چگونگی صدا دهی ساز ویولن – طراحی بدنه ویولن
بدنه ی ویولن طوری طراحی شده است تا به عنوان واسطه ای میان سیم و هوا عمل کند.
سیم مرتعش نیرویی را که از لحاظ زمانی متغیر است بر روی خرک تولید می کند که
سبب ارتعاش تمام بدنه ی ساز به همراه سیم می شود.
صدایی که ما می شنویم ناشی از ارتعاشات کوچکی است
که در قسمت چوبی ساز ایجاد می شود. صدا از طریق بازآوایی و تشدیدی که در بدنه ای ویولن صورت می پذیرد،
تقویت می شود و صفحات بزرگ و سبک (صفحات جلویی و پشتی)،
ساز را قادر می سازند تا امواج صوتی با برد قابل توجهی ایجاد کند
که از این لحاظ بی شباهت به بخش مخروطی شکل بلندگوها نیستند.
چگونگی صدا دهی ساز ویولن
این نیروی جنبشی را که در سیم ایجاد می شود می توان
با استفاده از مبدل نوسان ساز الکتریکی (transducer) بر روی خرک اندازه گرفت.
نیروی مورد اندازه گیری ما آن نیرویی نیست که از سیم های غیر مرتعش به سمت پایین اعمال می شود
(که شاخص میزان آن در حدود ده کیلو گرم است)، بلکه ارتعاشات ریز و سریعی که سیم مرتعش
در هنگام نوسان به جلو و عقب ایجاد می کند، عامل نیروی اصلی مورد محاسبه است.
نمودار نیروی ثبت شده به روش تحریک سیم بستگی دارد. سیمی که آرشه روی آن کشیده شده است،
همواره موجی “دندانه اره ای” ایجاد می کند. ناشی از حرکت چرخه ای درگیر شونده ـ رها شونده ای است
که توسط نیروی اصطکاکی موجود در میان آرشه و سیم ایجاد می شود. این حرکت شامل زمانهایی است که در آن،
آرشه و سیم همراه یکدیگر به آهستگی حرکت می کنند (درگیر شدن) و نیز زمان هایی که در آن، سیم به سرعت در خلاف جهت آرشه می گریزد.
کلوفان اصطکاک لازم را برای این کار فراهم می کند و
باید بر روی سیم و موی آرشه ـ هر دو ـ برای کارآیی کامل وجود داشته باشد.

چگونگی صدا دهی ساز ویولن – ارتعاشات بدنه ای ویولن
برای یک سیم ـ صرف نظر از سازی که سیم ها روی آن قرار گرفته اند ـ نوازنده،
شرایط نواختن و شکل نیروی وارد بر خرک عملاً تفاوتی ایجاد نمی کند،
اما اصواتی که توسط سازهای مختلف با این سیم ها ایجاد می شوند یکسان نخواهند بود.
اگرچه بدنه ای ویولن به تمام حرکات هارمونیک سیم مرتعش پاسخ می دهد، این پاسخ یکسان نیست
و در صدای انعکاس یافته، بدنه ای ساز نسبت هارمونیک ها را به یکدیگر تغییر می دهد.
به این ترتیب ، بدنه ی ویولن صدا را رنگ آمیزی می کند. پاسخ متفاوت، ناشی از انواع تشدید مکانیکی بدنه است.
به عبارت دیگر بدنه نیز همچون سیم دارای شکل های مختلفی از نوسان است؛
با این تفاوت که در این جا ارتعاشات در تمام بدنه منتشر می شوند و
به علت پیچیدگی شکل و ساختمان آن، فرکانس های این نوسات، ارتباط های هارمونیک ندارند.

چگونگی صدا دهی ساز ویولن – خرک و پل
خرک و پل ، نقشی بسیار مهم در نوازندگی در محدوده ای صدای بم تر ویولن ایفا می کنند.
به دلایل عملی واضح، نوازنده باید برای نواختن ویولن در محدوده ای
که از یک کناره تا کناره ی دیگر آن امتداد دارد آرشه کشی کند.
متاسفانه بدنه ی ویولن به نیروهایی که در این جهات اعمال می شوند
پاسخی ضعیف تر می دهد و نسبت به نیروهایی که عمود بر صفحه اند تحریک پذیرتر است.
آنچه پل انجام می دهد ـ حداقل در فرکانس های پایین ـ ایجاد یک گره در مجاورت پایه ی خرک و نقطه ی اتکایی در آن جاست. مشاهده است.
خرگ که در این فرکانس ها تقریباً سخت و ثابت است، بعد از این مانند یک اهرم عمل می کند و
در طول این تکیه گاه نوسان می کند و حرکت جانبی سیمی را که آرشه بر آن کشیده شده است
بر روی پایه ی دیگر خود به حرکت عمودی تبدیل می نماید.
در فرکانس های بالاتر از ۲ کیلو هرتز، خرک باز ایجاد تشدیدهایی قوی
به تقویت صدایی که به وسیله ی ساز تولید میشود کمک می کند.
همچنان که در بحث مربوط به بدنه ی ساز گفته شد،
فشردگی و سختی چوب و مسیر خاصی در امتداد آن برش خورده
و شکل گرفته است فرکانس های تشدیدی را تعیین می کند.
در فرکانس های پایین ، خرک ویولن نقش یک اهرم، و پل نقش یک تکیه گاه را دارد و
حرکت جانبی سیم را به حرکت بالا و پایین رونده در صفحه تبدیل می کنند. به مزیت مکانیکی متفاوت هر سیم توجه کنید.
در فرکانس های بالاتر دیگر خرک یک جسم غیر قابل انعطاف تلقی نمی شود و خود تشدیدهایی ایجاد می کند.

چگونگی صدا دهی ساز ویولن – تنظیم پل و خرک
از آن جا که به سهولت می توان پل و خرک را درستکاری کرد،
برای تنظیم دقیق صدا یا کیفیات خاص نوازندگی در یک ساز تکمیل و تمام شده، به این کار می پردازند.
با توجه به مطالب گذشته واضح است که تغییر در موقعیت داخلی پل بر عملکرد مکانیکی ویولن به عنوان یک مجموعه تاثیر می گذارد.
تشدیدهای خرک نیز قابل تنظیم است و به طور خاص نسبت به تراشیده شدن چوب از میان دو گوشک یا پایه ها حساس تر است.
تاثیر قابل ملاحظه ی صدا خفه کن نیز به این ترتیب توجیه پذیر است
که نخست به حجم توده ی ساز در نقطه ی تحریک می افزاید
و حرکت و جنبش آن را دشوارتر می کند و میزان خروجی صدا را می کاهد
و دوم این که به مقدار قابل توجهی فرکانس های تشدیدی خرک
را کم می کند و قابلیت تصفیه ی صوتی بدنه ـ خرک ساز را تغییر میدهد.

چگونگی صدا دهی ساز ویولن
به این ترتیب بدنه ی ساز به تاکید باید به عنوان خدمتگذار سیم توصیف شود.
این موضوع جز در مورد تشدیدهای بزرگ بدنه، در موارد دیگر صدق می کند.
در این حالت، حرکت ایجاد شده بر روی خرک بسیار شدید است و سیم، دیگر در این نقطه گرهی ندارد؛
بنابراین نوسانات معمولی دچار آشفتگی و منتج به نت هایی نامطلوب می شوند.
در نهایت، این موضوع سبب ایجاد حالتی لکنت مانند به طور پی در پی به نام «نت گرگ» (wolf-note) می شود.
این کیفیت در ویولنسل متداول و معمول است، ولی گاه در ویولن ها هم با آن مواجه می شویم.
نت های گرگ می توانند تحت کنترل در آیند؛ این کار با استفاده از سیم هایی با میزان کشش کم تر یا بهره گیری از روشی جهت حذف آنها
با تنظیم و انطباق بخشی از ساختمان ساز با همان فرکانس نت گرگ صورت می پذیرد.
در حالت اخیر، نیروی مزبور جذب و سبب می شود تا سیمی که آرشه بر آن کشیده شده است تحت کنترل در آید.